Λίγα λόγια για τους Τρεις Ιεράρχες

από τη Διονυσία Μαραθιά

Μέσα σ? ένα κόσμο που αναζητά σημάδια γνησιότητας, καθαρότητας και ομορφιάς απλής και όχι επιτηδευμένης, ομορφιάς προσωπικής και όχι  απρόσωπης, η διδασκαλία των Τριών Ιεραρχών θέτει τα δικά της θεμέλια. Μέσα σ? ένα κόσμο που αναζητά ζωντανή και δημιουργική παιδεία και σχέσεις ανθρώπινες, που παρέχουν δεδομένα κοινωνικής δικαιοσύνης, οι μορφές των Τριών Ιεραρχών παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Οι Τρεις Ιεράρχες υπήρξαν, έδρασαν και λειτούργησαν στον εκκλησιαστικό και κοινωνικό χώρο διατηρώντας και οι τρεις την ενότητα στη σκέψη και το έργο τους ,που προκύπτει μέσα από την ποικιλία των χαρισμάτων τους.
Είδαν την παιδεία, όχι με το κλειστό μάτι της γνώσης, αλλά σαν αλλαγή του ψυχοσωματικού ανθρώπου και κατ? επέκταση του κοινωνικού συνόλου.
Αντέδρασαν σε ένα κοινωνικό κατεστημένο που πνίγει ό,τι διαφορετικό, που ταράσσεται σ? ότι δεν τρέφεται από τον καθωσπρεπισμό του κόσμου τούτου. Είδαν το Θεό του χριστιανισμού ως Θεό- Τριάδα, τρεις ομοούσιες και ισότιμες υποστάσεις που συνυπάρχουν αγαπητικά ,δίχως να μεταβάλλονται σε μια απρόσωπη μάζα.
Είδαν τον άνθρωπο ως μοναδικό και ανεπανάληπτο πρόσωπο που δε δημιουργήθηκε για να υπάρχει απλώς, που δε ζει μαζοποιημένος και κατακερματισμένος αλλά συνυπάρχει αγαπητικά με τους άλλους, σύμφωνα με το δόγμα της Αγίας Τριάδας. Διέκριναν στο πρόσωπο του άλλου ανθρώπου όχι την απειλή αλλά την αγάπη. Είδαν τη ζωή και όχι το θάνατο και τον εκμηδενισμό της ζωής.
Μέγας Βασίλειος :Στο πρόσωπο του πάσχοντος συνανθρώπου είδε το πρόσωπο του Χριστού. Στο αδυσώπητο πρόσωπο της κάθε αρχής ,είδε τον αδύνατο να καταπιέζεται, το φτωχό να πεινάει, τον δίκαιο να αδικείται, τον αγαθό να μαρτυρεί, το νέο άνθρωπο να παραπαίει, το μετανάστη να εκμηδενίζεται. Είδε τον πλούσιο να φορά τη μάσκα του ωραίου και ισχυρού και να συναινεί στην ήδη κοινωνικά διαμορφωμένη ανισότητα. Είδε την ελεημοσύνη σαν το άλλοθι της κοινωνικής αδικίας, ιδίως όταν ασκείται από αυτόν που προκάλεσε το πρόβλημα. Η ματιά του αγίου Βασιλείου και των άλλων ιεραρχών αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου και Γρηγορίου του Θεολόγου αναζητά  τη ρίζα της κοινωνικής κακοδαιμονίας και όχι απλώς μερικά παυσίπονα.
Είδε τη φιλανθρωπία να ντύνεται τη μάσκα του ευσεβισμού και τη «συνήθεια» να φθείρει  αργά αλλά σταθερά τις ανθρώπινες συνειδήσεις. Ακολούθησε όμως το δρόμο του μαρτυρίου ,το λιγότερο βολικό μα και περισσότερο οδυνηρό δρόμο της εν Χριστώ ζωής. Μιάς ζωής που κουβαλούσε την αποστολική εντολή «δείξε μου την πίστη σου μέσα από τα έργα σου»(Ιακ.2,18).
Πώς να κοιτάξει άραγε κανείς ίσια στα μάτια το Μέγα Βασίλειο που διαρκώς στρεφόταν στον αδύναμο, που διαρκώς συναντιόταν με το διαφορετικό;
Πως όμως και εμείς οι δάσκαλοι να τον κοιτάξουμε ίσια στα μάτια και να μην αισθανθούμε ντροπή όταν τον ακούμε να μας λέει «ο δάσκαλος πρέπει να ?χει γνώσεις της ψυχολογίας του ανθρώπου, των Γραφών να΄ναι ακέραιος στο χαρακτήρα, αμνησίκακος, ακενόδοξος, να χει κάτι το θεϊκό μέσα του. Να?χει το χάρισμα της διδασκαλίας τελικά».
Ας ακούσουμε τα λόγια του, ας δούμε τα έργα του, ας τον θυμηθούμε, ας φοβηθούμε λίγο, ας σιωπήσουμε.
Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος: Ποταμοί σοφίας βρήκαν τον εκφραστή τους στο πρόσωπό του. Πηγή γνώσης και χάρης, πλούτος συνδυαστικής σκέψης και απέραντης δυνατότητας διαλόγου με τους εντός και εκτός Εκκλησίας, τους δεδομένους και τους μη δεδομένους. Γεφύρωσε την ελληνική φιλοσοφία και ζωή με τη χριστιανική θεολογία και το ορθόδοξο βίωμα. Αναρίθμητα τα έργα του, καθιστούν ανίκανο τον καθένα να τα απαριθμήσει αυτά και τη σημασία τους. Κρατάμε όμως τη γεφύρωση αυτή και την ικανότητά του να διαλέγεται με τον άνθρωπο και την κοινωνία κατά τρόπο πάντοτε καθοριστικό και εποικοδομητικό. Κρατάμε επίσης και τις παιδαγωγικές αντιλήψεις, σύγχρονες για τα σημερινά δεδομένα μα και την πίστη του ότι  «οι μαθητές δεν πρέπει να διδάσκονται όσα θέλει ο δάσκαλος αλλά όσα είναι ικανοί να αφομοιώσουν».Παράξενα λόγια για το τότε, απόλυτα παραδεκτά σήμερα στη θεωρία μα όχι και στην πράξη, μια και αυτό που απαιτούμε σήμερα από τους μαθητές μας είναι να αφομοιώνουν δεκάδες γνώσεις, όλες στ? αλήθεια αναγκαίες, όλες απαραίτητες; Μας λέει ακόμα ο  Ιωάννης Χρυσόστομος  ότι ο μαθητής «πρέπει να αποκτήσει ασφαλή και βέβαιη γνώση των διδαχθέντων και μετά να δέχεται το μάθημα».Ας τον ακούσουμε λίγο μα και ας ακούσουμε και τους μαθητές μας που καθημερινά μας γνωστοποιούν ότι τα νεύρα τους δεν είναι σιδερένια.
Ας τον ακούσουμε όμως όλοι και ως Εκκλησία, και ο κλήρος και ο λαός, και ας αισθανθούμε τι πρότεινε όταν ομολογούσε ότι «η Εκκλησία είναι εργαστήριο αγιότητας και όχι χρυσοχοείο και αργυροκοπείο».Ας θυμηθούμε την πράξη του, όταν αναλαμβάνοντας τον επισκοπικό θρόνο πούλησε όλα τα αντικείμενα του επισκοπικού μεγάρου και κατάργησε τα επίσημα γεύματα για να υποστηρίξει τη φτωχολογιά της πόλης, συγκλονιζόμενοι από το σχήμα πλούσιοι-φτωχοί που για τον πατέρα Χρυσόστομο υπήρξε σταυρός.
Τέλος ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: Ο εκκεντρικός και ιδιόρρυθμος ποιητής, ο ευαίσθητος διανοούμενος, ο ακραίος ουτοπιστής της χριστιανικής θεολογίας. Άγιος ποιητής, ανθρώπινος όσο λίγοι, με ευαισθησία μα και μια πικρόχολη κρίση για τον κόσμο μέσα στον οποίο διαβίωνε, που συχνά όπως πολλούς ποιητές άλλωστε, τον οδηγούσε στη φυγή και την ησυχία. Μια αστείρευτη πηγή φαντασίας, ένα μονάκριβο ποιητικό ταλέντο που άγγιζε τα δυσπρόσιτα όρια της αγιότητας.
Τι νόημα θα μπορούσαν να έχουν όλα αυτά, αν δε τα συσχέτιζε κανείς με την παιδεία αλλά και με όλο εκείνο το μηχανισμό, όπου παιδαγωγοί και παιδαγωγούμενοι βρισκόμαστε στον ίδιο χορό και χορεύουμε; Όπου παιδαγωγοί και παιδαγωγούμενοι συνυπάρχουμε με συνυπευθυνότητα και κοινή ευαισθησία;
Δυο βασικούς άξονες πάντοτε ελπιδοφόρους εικονίζουν οι Τρεις Ιεράρχες για την παιδεία.
1)    Ζωντανή παιδεία, σημαίνει παιδεία που παρακολουθεί την κοινωνία, που διαλέγεται με αυτά που της αρέσουν και με αυτά που δεν της αρέσουν και προσπαθεί να γεφυρώσει τη θεωρία με την πράξη. Ζωντανή παιδεία, σημαίνει παιδεία ευαίσθητη που παρέχει γνώση δημιουργική και ελεύθερη ,γνώση που καθιστά τον παιδαγωγούμενο κριτικό, ικανό και ελεύθερο να διαμορφώσει τη ζωή του και να αγωνιστεί για μια ανθρωπινότερη κοινωνία. Ζωντανή παιδεία σημαίνει παιδεία που δεν εξουδετερώνει τον παιδαγωγούμενο, ούτε στηρίζεται στο φόβο. Παιδεία που στη θέση της απειλής και του αυταρχισμού τοποθετεί τη σκληρή ευθύνη των πράξεων και την αυστηρή αυτοκριτική όλων μας.
2)    Δεν είναι τυχαίο που η παιδεία τιμάται στο πρόσωπο και ενός άγιου ποιητή. Το μήνυμα της Εκκλησίας είναι σαφές και «ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω»: Πράξη, κοινωνική παρέμβαση αγώνας χωρίς ποίηση, δε μπορεί να υπάρξει. Προτάσεις ζωής και προτάσεις παιδευτικές που στερούνται φαντασίας, στερούνται και ελπίδας. Χωρίς την ευαισθησία του ποιητή , «χωρίς μια ουτοπία που δεν έχει ακόμα τόπο», κάθε μέρα, κάθε στιγμή της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όπου δάσκαλος και μαθητής αγωνίζεται για να υπάρξει και να αποδείξει το καινούργιο, δε δικαιούται να ελπίζει σε μια καλυτέρευση συνθηκών παιδείας.

Ήρθε ο καιρός, ήρθε η στιγμή να σιωπήσουμε. Να σταματήσουμε τα λόγια, να δούμε τις πράξεις μας. Τους χρειαζόμαστε τους Άγιους Τρεις Ιεράρχες, όχι όμως για να τους κάνουμε μνημόσυνα μα για να τσιμπάνε λίγο την απάθεια, τη νωχελικότητα, τη ραθυμία μας.
Ας αφήσουμε στην άκρη τους προσωπικούς μας καημούς, τα άγχη και τις προτεραιότητές μας και ας σταθούμε πιο κοντά, ας δούμε πιο αγαπητικά το μαθητή μας, τον άνθρωπο, την κοινωνία. Ας οραματιστούμε έναν κόσμο που θα παρέχει περισσότερη ανθρωπιά και δεδομένα κοινωνικής δικαιοσύνης.

Πάτρα, 29-1-2012
Διονυσία Μαραθιά
θεολόγος